Onderzoek naar lot Purmerendse inwoners met een Joodse achtergrond

De Joodse gemeenschap in Purmerend voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog is klein. Onderzoek heeft ons geleerd dat vijf van hen vanwege die achtergrond zijn gedeporteerd en vermoord: Jeanette Heigmans, bewoonster van De Rusthoeve, de drie gezinsleden Zwart, en een nauw bij het gezin betrokken familielid, veehandelaar Abraham Cortissos. Het gezin Zwart woonde op Thorbeckekade 12. Cortissos, broer van Zwart’s eerste vrouw, verbleef daar vaker, en staat in 1942 ook op dat adres geregistreerd. 

Het gezin Zwart uit de Hazepolder

Jacob Isaak Zwart en Clara Cortissos leerden elkaar kennen in Enkhuizen. Jacob woont daar, terwijl Clara er als kostuumnaaister werkt, maar uit Purmerend komt. De familie kent daar dan al een lange bestaansgeschiedenis met een manufacturenzaak in de Willem Eggertstraat.

Jacob en Clara trouwen, en gaan in Purmerend, waar Jacob als typograaf werk vindt bij drukkerij Arends, wonen. In de Vooruitstraat, maar al snel verhuizen zij naar één van de eerst opgeleverde woningen in de Hazepolder; Thorbeckekade 12. In 1928 wordt daar hun zoon geboren, Juda, naar zijn grootvader van moeders kant.

Grote maatschappelijke betrokkenheid

Clara kende Purmerend heel goed. En uit alles blijkt dat Jacob Zwart een sociaal actieve man moet zijn geweest. Hij was bestuurslid van voetbalvereniging Purmersteijn, organiseerde mee aan bazaars in het Heerenlogement om de kas te spekken voor het jaarlijks uitje voor ouden-van-dagen, en was voorzitter van speeltuinvereniging ‘Over de Sluis’, met toen al 110 leden. Tot in 1940 vertegenwoordigde Zwart Purmersteijn nog op vergaderingen buiten de club.

Overlijden van Clara en eerste oorlogsjaren

In 1937 is Clara ernstig ziek geworden en overlijdt in maart 1938. Al in oktober van datzelfde jaar trouwt Jacob Zwart met Jeanette Engelsman. Zij is afkomstig uit Hilversum en nu stiefmoeder van Juda. Ook Jeanette heeft een Joodse achtergrond.

Op 10 mei 1940 wordt dit nieuwe geluk overschaduwd door de Duitse bezetting van ons land. Ineens behoort het gezin Zwart tot het deel van de bevolking dat toenemend wordt gediscrimineerd en uitgesloten. Maatregelen volgden elkaar op, en vanaf mei 1942 moest de gele ster met daarop groot een zwarte J worden gedragen. Of het gezin toen nog aan de Thorbeckekade woonde is de vraag. Juist in die periode werd het gedwongen naar het getto in Amsterdam te verhuizen. Weinig mocht worden meegenomen, een aantal dierbare spullen werd door Zwart in bewaring gegeven bij buren, waaronder de familie Limburg van Thorbeckekade 15.

Via Westerbork naar Auschwitz

Na een korte periode in Amsterdam wordt het gezin Zwart begin augustus 1942 via Westerbork op transport gezet naar Auschwitz en daar op waarschijnlijk al de dag van aankomst vergast. Abraham Cortissos komt eind mei 1943 aan in Westerbork en was één van de ruim 3000 personen van transport 14 dat op 1 juni 1943 vandaar vertrok met bestemming vernietigingskamp Sobibor.

Stolpersteine om het gezin en haar lot te blijven herinneren

Door onderzoek en enkele reacties erop van personen met persoonlijke herinneringen aan het gezin Zwart heeft het gezin voor ons meer gezicht gekregen. Zelfs een aantal voorwerpen die bij buren ter bewaring werden afgegeven – de familie Limburg ving ook de hond van het gezin Zwart op - zijn ons nu bekend. Belangrijk is die herinneringen met meerderen te delen, vooral om het lot dat het gezin trof en dat vraagt om waakzaamheid. Ook nu.

• Broche Clara Zwart Broche Clara Zwart
• Thorbeckekade 12 Thorbeckekade 12
• Antieke borden van familie Zwart Antieke borden van familie Zwart
•